ทุกขสัจจ์ คือความทุกข์ของสัตว์โลกมีห้าอย่าง

               เพื่อต้องการให้ผู้ปฏิบัติทราบถึงแห่งของทุกขสัจจ์เหล่านี้ ว่ามีอะไร อยู่ที่ไหน เกิดขึ้นอย่างไร หากเราไม่ทำความรู้จักกับมันให้ดีเสียก่อนแล้ว ก็ไม่รู้ว่าเราจะดับทุกข์ที่ไหน และดับได้อย่างไร คงรู้แต่เพียงชื่อเท่านั้น บางท่านเข้าใจผิด คิดว่าอยู่ที่ผู้อื่น คือเพศตรงข้าม หญิงก็ชี้ไปว่าชาย ชายก็ชี้ไปว่าหญิง หาว่าเป็นตัวทุกข์ตัวตัณหา ตัวอย่างนี้เขาเรียกว่า ความรู้ท่วมหัวเอาตัวไม่รอด หรือความรู้เต็มตัวออกไปหาครอบครัวกับชาวบ้าน

               ทุกขสัจจ์ทั้งห้านี้ ล้วนเป็นเครื่องผันแปรเวียนว่ายตายเกิด ทำให้หลงวนเวียน เกิด ตาย ไม่มีที่สิ้นสุด อาตมาก็เคยเป็นมาแล้ว รู้แล้ว เห็นแล้ว ถูกมันครอบงำมาแล้ว ขณะเกิดทุกข์ขึ้นมา มันก็ทุกข์อยู่มีที่ตัวเรา ขณะใดเกิดสุข ก็ตัวเรานั่นแหละเป็นผู้เสวยสุข เพราะมันเป็นทางเดินของสัตว์ เรียกว่า มรรคสัตว์ ผู้ปฏิบัติจงตรวจดู มีดังนี้

	1.   ชอบรัก
	2.   ชอบใคร่
	3.   ชอบกำหนัด
	4.   ชอบสัมผัส
	5.   ชอบยินดีสัมผัสในกาม

               ห้าอย่างนี้ เป็นความทะยานอยาก รากแก้วเหล่ากอของสัตว์โลกทั้งหลาย ที่มีประจำอยู่ทุกตัวคน ให้ผู้ปฏิบัติพิจารณาดูในตนของตน ตรวจค้นดูว่าการชอบรัก ชอบใคร่ ชอบกำหนัด ชอบสัมผัส ชอบสัมผัสยินดีในกามเหล่านี้ มันอยู่ที่ไหน มีลักษณะอย่างไรบ้าง เมื่อตรวจค้นดูแล้ว เห็นแล้ว พบแล้ว

               ถ้าเจอรัก ก็ให้เว้นจากความรักนั้นเสีย ให้ดับสิ่งที่เห็นนั้นเสีย ถ้าเจอความใคร่ ให้ปราศจากความใคร่นั้นเสีย ให้ดับความใคร่ที่เจอนั้นเสีย ถ้าพบความกำหนัด ให้ปราศจากความกำหนัดนั้นเสีย ให้ดับสิ่งที่เห็นนั้นเสีย ถ้าเจอสัมผัส ให้ปราศจากสัมผัสนั้นเสีย ให้ดับสิ่งที่เห็นนั้นเสีย ถ้าเจอยินดีสัมผัสในกาม ให้เว้นเสีย ให้ปราศจากความยินดีสัมผัสในกามนั้นเสีย ให้ดับสิ่งที่พบที่เห็นนั้นเสีย

               ผู้ทำเพียรที่ไม่ต้องการเวียนว่ายตายเกิดอยู่ในภพทั้งสาม มุ่งหน้าปฏิบัติสู่ทางพระนิพพานให้ทำการพิจารณาในทุกขสัจจ์ทั้งห้าประการ เพราะมันทำให้สัตว์ทั้งหลายต้องเกิด แก่ เจ็บ ตาย หากเราดับทุกขสัจจ์ทั้งห้าได้แล้ว ก็จะไม่ต้องเวียนว่ายอีกต่อไป จงมองให้รู้ ดูให้เห็นมันคืออะไรกันแน่ รู้แล้วดับเสีย ทำให้แจ้ง ทำให้สว่าง เพราะเป็นหนทางที่จะหนีออกจากวัฏฏะถ้าเราไม่ทำตามสายนี้ คงมีหวังพ้นได้ยาก